عید قربان تجلی توحید و نمادی از تجلی انسجام اسلامی است

* سئوال میزان: اهمیت عید قربان در اسلام را چگونه ارزیابی می‌فرمائید؟ 

- حجت الاسلام باباگل زاده : ماده «قرب» که کلمه قربان ریشه در آن دارد، بسیار در قرآن آمده است، اما خود کلمه قربان در قرآن کریم، دو بار ذکر شده است.

واژه عید در قرآن تنها یک بار به کار رفته است: آنجا که عیسى بن مریم علیهما السّلام به خداوند سبحان عرض کرد: «خداوندا! پروردگارا! از آسمان مائده‏اى بر ما بفرست! تا براى اول و آخر ما، عیدى باشد، و نشانه ‏اى از تو، و به ما روزى ده که تو بهترین روزى دهندگانى، که در آیه ۱۱۴ سوره مائده می‌خوانیم قال عیسی ابن مریم اللهم ربنا انزل علینا مائده من السماء تکون لنا عیدا لاولنا و آخرنا و آیه منک وارزقنا و انت خیر الرازقین

عیدسعید قربان یکی از اعیاد بزرگ و مشترک بین تمام مذاهب اسلامی است در واقع این عید بزرگ‌ترین روز حج محسوب می‌شود؛ چنان که از حضرت امام صادق (علیه السلام) نقل است که در پاسخ معاویه بن عمار که از ایشان درباره یَوْمَ الْحَجِّ اْلأَکبَرِ پرسیدند، که امام فرموند: آن، روزیعنی حج اکبر عیدِ قربان است. از آن جهت که عید قربان تجلی توحید بوده و نمادی از تجلی انسجام اسلامی در ایام حج است.

درقرآن کریم سوره صافات از آیه ۱۰۰تا ۱۱۰به داستان ذبح حضرت اسماعیل و خواب حضرت ابراهیم علیهماالسلام به صورت روشن و بدیهی بیان شده است که در این فرصت مجال توضیح و تفسیر آن نیست، در روایات مختلف هم نقل شده است که پیامبر بزرگ الهی حضرت ابراهیم (ع) در سن بالا دارای فرزندی شد که او را اسماعیل نام نهاده است و برایش بسیار عزیز و گرامی بود.

اما مدت‌ها بعد، هنگامی که اسماعیل به سنین نوجوانی رسیده بود، فرمان الهی چندین بار در خواب به ابراهیم نازل شد و بدون ذکر هیچ دلیلی به او دستور داده شد تا فرزندش اسماعیل را قربانی کند.

در واقع این یک نوع امتحان الهی برای حضرت ابراهیم (ع) بود که خداوند کریم می‌خواست این پیامبر اولو العزم خود را مورد امتحان قرار دهد چون دنیا محل امتحان است و همه ما مورد امتحان خدا قرار می‌گیریم هر چه مراتب و درجه بندگی و تقرب به الهی فرد بیشتر باشد در حقیقت آزمون و امتحان او سخت‌تر خواهد بود. که خداوند متعال در سوره بقره آیه ۱۵۵می فرمایند: ولنبلونکم بشیء من الخوف و الجوع ونقص من الاموال و الانفس و الثمرات و بشرالصابرین

خدا وند متعال می‌فرمایند: همه شما را با چیزی از قبیل ترس، گرسنگی، زیان مالی و جانی و کمبود زراعت و ثمرات آزمایش و امتحان می‌کنیم وبشارت ده به استقامت کنندگان.

پس در واقع کسانی که در امتحانات الهی مقاومت و پایداری نمودند و برسختی‌های دنیا پیروز شدند جزء مقربان الهی قرار خواهند گرفت، سست عهدان و ضعیف النفس‌ها که اهل استقامت نیستند و به هر بادی می‌لغزند و به راحتی نفس اماره بر ان‌ها غالب می‌شود در امتحان الهی کارنامه مردودی خواهند گرفت چنین افرادی نمی‌توانند به درگاه خداوند منان تقرب جویند و در ‌‌نهایت اهل شقاوت خواهند شد که نمونه بارز آن صحنه کربلا و واقعه عاشورا است که سست عنصران امام زمان خویش را دعوت به یاری نمودند ولی در هنگام عمل در مقابل امام حسین علیه السلام ایستادند و واقعه جانگداز عاشورا را به وجود آوردند.

حضرت ابرهیم علیه السلام پس از کشمکشهای فراوان درونی، در ‌‌نهایت با موافقت خالصانه فرزندش، به محل مورد نظر می‌روند و ابراهیم آماده سر بریدن فرزند محبوب خود اسماعیل می‌شود. اما به هنگام انجام قربانی اسماعیل خداوند که او را سربلند در امتحان می‌‌یابد، گوسفندی را برای انجام ذبح به نزد ابراهیم می‌فرستد. 

در آیه ۱۲۴ از سوره بقره هم خدامی فرمایند: و اذ ابتلی ابراهیم ربه بکلمات فاتمهن قال انی جاعلک للناس اماما... یعنی اینک ابراهیم را با وسائل و شکل‌های گوناگونی آزمود، و ایشان بخوبی از عهده آزمایش‌ها بر آمد، خداوند به او فرمود من تورا امام و رهبر مردم قرار دادم که در حقیقت یکی از این آزمون‌های الهی برای ابراهیم قربانی فرزندش اسماعیل بوده است.

 این ایثار و عشق پیامبر خدا به انجام فرمان الهی، فریضه ‌ای برای حجاج می‌گردد تا در این روز قربانی کنند و از این طریق برای یتیمان و تهیدستان خوراکی فراهم سازند. دراین روزعید همچنین مستحب است که نماز عید قربان برپا گردد. نماز عید قربان باید در فاصله زمانی طلوع روز عید تا ظهر خوانده شود و شامل دورکعت است.

* با اینکه در این روزمسلمانان بعد از سختی‌های مناسک حج قربانی می‌کنند. چرا این روز عید نام گذاری شده است؟

- بهر حال ما در روایات داریم عید واقعی انسان روزی است که دچار گناه و معصیت نشود. یعنی هر روز که انسان خطا و کناه نکند آن روز برای او عید است و ما می‌توانیم با رعایت تقوا و انجام واجبات و توجه به دیگران و رسیدگی به مشکلات مردم هر روز از زندگی خودمان را عید قرار دهیم. با دقت در معنی لغوی عید متوجه می‌شویم که چرا روزهای مهم و ارزشمند من جمله دهم ذی الحجه عید نام گذاری شده است.

واژه «عید» به معنای رجوع و برگشتن است و «قربان» به معنای قربانی یا هر آنچه با آن بر پروردگار، تقرب جویند. که در سوره کوثر هم می‌خوانیم: انا اعطیناک الکوثر، فصل لربک وانحر ان شانئک هوالاب‌تر «که خداوند در این سوره خطاب می‌کند به پیامبر عظیم الشان حضرت محمد‌ای رسول ما تورا عطای بسیاری بخشیدیم و نعمت‌های فراوان و کثیری به تو دادیم پس تو هم به شکرانه این نعمت و تقرب جستن به پروردگار عالم برای خدا نماز بخوان وبه قربانی ب‌پرداز که بعضی از مفسرین گفتند منظور نماز عید قربان و انجام مناسک حج و قربانی آن است.

از این رو، می‌توان عید قربان را به معنای بازگشت انسان به مقام تقرّب الهی دانست. این مقام در سایه مبارزه با هواهای نفسانی و در پرتوتلاش، کوشش، تهذیب، خودسازی و بهره گیری از فرصتهای ناب در زندگی به دست می‌آید. زائران خانه خدا که پس از تحمّل سختی‌ها ومشکلات بسیار، دوری از وطن و پرهیز ازمسائل دنیوی، وپرداختن به امور معنوی و اخروی درعید قربان به منزلگاه آخر رسیده‌اند، روز عید قربان را جشن می‌گیرند.

در این روز حاجیان در یک وحدت عملی کم نظیر سر بر آستان حضرت دوست می‌سایند و پس از آن با چهره‌ای گشاده از توفیق یافتن به انجام تکلیف یکدیگر را به آغوش کشیده، به هم تبریک می‌گویند. سید الساجدین امام سجاد (علیه السلام) نیز در دعای مخصوص عید آن را روزی مبارک و با میمنت می‌خوانند و می‌فرمایند: أللَّهُمَّ هَذَا یَوْم مُبَارَک مَیْمُون.

چون این روز بازگشت حقیقی انسان به سوی خداوند است و انسان با انجام مناسک حج و اعمال ذی الحجه و عید دل را از آلودگی و گناه پاک می‌کند و به فطرت خویش رجوع می‌کند این روز می‌تواند برای او بهتر روز و عید باشد.